Pigga Keskitalo
Sámi allaskuvla já Lappi ollâopâttâh
Lii tárbu ovdediđ sämipedagogiik sämikielâ tile já sämimáttááttâs jiešvuođâi tiet. Sämipedagogiik kulá algâaalmug pedagogiik tutkâm suárgán. Algâaalmug pedagogiik ij lah mihheen ohtâsâš tuávádâhkiästuid maailm algâalmugij pedagogiikij kuvviimân, pic ton sajan puáhtá pyerebeht-uv sárnuđ arvetäävgist, mast jieškote-uv álgualmugeh huksejeh jieijâs filosofia já ärbivyevi oolâ pedagooglâš aldanemvuovijd, jurduid já čuávdusijd. Algâaalmug pedagooglâš tutkâmijn láá tutkâm algâalmugij šoddâdem- já škovlimvuáháduvâid sehe ärbivuáválâš máátu rooli já merhâšume siämmást ko láá kieđâvuššâm pedagooglâš filosooflâš paradigmaid, ontologiaid já epistemologiaid. Siärváduv táárbui vuáđuld oovtâst škovlim tuáimeiguin lii máhđulâš vyelgiđ kuvviđ tiilijd já nubástuttiđ muálkkáás vuáháduvâid.
Sämipedagogiik oovdedmân já tutkâmân lii lamaš tárbu, vâi säämi máttáátteijeeuáppu já säämi škoovlah, párnáikäärdih já sämimáttááttâs pyehtih uážžuđ tyejiniävui toos, maht škovlim já šoddâdem kolgâččij orniđ formaallâš tiilijn nuuvt et váldá meiddei vuotân epiformaallâš tiilij oppâmvuovijd. Mijhân oppâp eellim já puátteevuođâ tiet. Tondiet škoovlah kolgâččii faallâđ uáppeid tagarijd tááiđuid, moi iššijn sij piergejeh puátteevuođâst. Tááláá škovlim tááhust sämipedagogiikist lii eromâš merhâšume, tastko tot lii eromâšávt kiddiistum kieđâvuššâđ ärbivuáválâš máátu rooli já merhâšume formaallâš pajaskeessimlágádâsâin. Ton lasseen maŋa-assimilaatio tiileest lii tárbu meiddei kieđâvuššâđ, maht já magarij vuovijguin sämikielâ iäláskittem kolgâččij tábáhtuđ já maht kielâmolsom puávtáččij vuáimálubbooht orostittiđ. Siärvusij já totkei ohtsâšpargo lii tehálâš. Sämipedagogiik addel tuoivuu škovlim oovdedmân maaŋgâpiälálijn tiilijn.
Sämipedagogiik kuoskât vijđáht arâšoddâdmân, škoovlân já eellimáigásii oppâmân miätá Säämi. Sämipedagogiik lii meid kiddiistum eromâšávt párnái, nuorâi já perrui pyereestpiergiimist já sii tiilij kieđâvušmist kompleksisijn ohtâvuođâin já tast, maht ahe- já suhâpuolvâi ohtsâšpargo puáhtá nonniđ. Maaŋgah pedagoogliih tutkâmeh láá vuáijum kieđâvuššâđ sämipedagogiik almoonmijd párnáikaardijn, škoovlâin, vuáđuškoovlâ maŋa já rävisulmui máttááttâsâst. Meiddei epiformaallâš oppâm já máttááttâs tiilij tutkâm já kieđâvuššâm lii mielâkiddiivâš, tastko ton peht puáhtá jurdâččiđ, maht ovdediđ ärbivuovijd puáttee puolváid já magareh áárvuh láá pajaskeessim tyehin. Lii saahâ tast, et pedagogiik puáhtá oppâsyergin leđe fáárust jieškote-uv tooimâin já pirrâsijn lasseetmin siärváduvâi pyereestpiergim, ovdâmurrâš já jyehim tobdoid. Toin naalijn pedagogiik lii tehálâš oppâ- já tieđâsyergi. Maaŋgah algâaalmug jesâneh piäiválávt láá ohtâvuođâst pedagooglâš lágádâsâiguin já pedagogijguin miätá maailm. Tondiet pedagooglâš teivâdem lii tehálâš.
Sämipedagogiik kuáská puoh ton pajaskeessim- já škovlimtooimân, moin lii miinii tohâmušâid sämivuođáin. Nuuvt ovdâmerkkân Suomâ sämmilij päikkikuávlu škoovlâin puávtáččij ovdediđ ain pehtilubboht sämipedagogiik, mii váldáččij vuotân škoovlâi eromâš tiilijd já jiešvuođâid. Sämipedagogiik jurduid já tyejiniävuid kolgâččii škuávlejeijeeh-uv tubdâđ. Lii tárbu lasettiđ tievâsmittemškovlim. Vijđáht iberdum sämipedagogiik kuoskât ubâ škoovlâ tooimân eromâšávt tavekuávluin mut ain eenâb meid urbaanlijn pirrâsijn. Mestâ 70 prosenttid sämmilijn oroh urbaanlijn pirrâsijn taan ääigi. Meiddei iäráseh ko sämikielâlâš máttááttâsân uásálisteeh pyehtih hiettâđ sämipedagogiik čuávdusijn, mon vuáđđun lii säämi ärbivuáválâš pajaskeessim ärbivyehi.
Almoonmeh já almolâš oppâm láá uáppuvuávám uđâsmittem ohtâvuođâst ivveest 2016 ovdâskulij Suomâst äigikyevdilis ääših. Sämipedagogiik jurduuh uáppee aktiivlâš roolist já páihálii já luándun čoonnum máttááttâsâst láá teháliih, ko nubástut máttááttâs ubâlâšvuođâi kulij. Sämipedagogiik ulmen lii tuárjuđ jieškote-uvlágán uáppeid já sii čonnâsem toid soojijd já päikkikuddijd, main lii sijjân merhâšume. Juurdân lii, et párnááh tubdâččii oohtânkuullâm já rähisvuođâ tave soojijd, iäláttâssáid, sämikielân já sämmilâšvuotân. Olmâ rähisvuođâttáá ij lah eellim.