Anarâškielâ iäláskittem čuávuváá táásán: kielâ čalluuškuát

Dos. Marja-Liisa Olthuis Taažâ arktisâš ollâopâttâh, Kielâtekno; Oulu ollâopâttâh, Giellagas-instituut
Išeprofessor Erika Sarivaara, Laapi ollâopâttâh
Professor Trond Trosterud, Taažâ arktisâš ollâopâttâh, Kielâtekno

Anarâškielâ iäláskittem tiäddu sirdoo kielâ kirjálii kiävtun ihán 2016-2017. Säämi máttááttâskuávdáš uárnee tievâsmittemškovliittâssân ubâ luuhâmive pištee anarâškielâ čäällimškovliittâs, moos väldih uási 17 čälled. Škovliittâs lii uáivildum pargoelimist leijee ulmuid já taggaar uáppeid, kiäh láá ovdánâm kukkeláá anarâškielâ uápuinis. Škovliittâsâst váldojeh anon meiddei anarâškielâ várás esken huksejum kielâteknologisiih išeniävuh: njuálguluuhâmohjelm, tekstâkorpus já nettidigisäänih. Škovliittâs kukkodâh lii 160 tijmed; uásiväldeeh čäälih teevstâid jieijâs pargoost teikâ uápui ääigi, já teevstah kommentistojeh oovtâst. Škovliittâsân kulá meiddei kielâmáttááttâsuási. Uđđivemáánust 2016 uárnejum nettikoijâdâlmist čielgâi, et oovtmotomist ličij čäällimtárbu mut ij nuuvtkin toorjâ čäällimproosees ääigi ige ruokkâdvuotâ čäälliđ ohtuu. Keevâtlávt čälleeh iä lah lamaš valjeeht, já teevstâi meeri-uv lii tondiet vyeligâš. Koskâmiärálávt anarâškielân almostuvá ihásávt nyevt 300 – 400 sijđod. Škovliittâs uárnejuvvoo ohtsâšpargoost Oulu ollâopâttuv Giellagas-instituutáin, Taažâ arktisâš ollâopâttuv kielâteknouásáduvváin já Anarâškielâ seervi tutkâmjuávhoin. Škovliittâs stivrejeijen tuáimih ollâopâttâhmáttáátteijee Petter Morottaja, jurgâleijee Saammâl Morottaja, ollâopâttâhlehtor Marja-Liisa Olthuis, išeprofessor Erika Sarivaara já professor Trond Trosterud.

Anarâškielâ iäláskittem tiäddu lii lamaš kuhháá njálmálii iäláskitmist. Taat lii lamaš luándulâš, tastko kielâsárnooh láá lamaš uccáá já ton lasseen vala pargoihásâš suhâpuolvâ lâi masa jo monâttum. Taat suhâpuolvâ lii macâttum nk. CASLE-metodáin, mast 17 ámáttân valmâštum uástálisted škuávlejuvvojii tievâsmittemškovliimáin anarâškielâ táiđusâžžân. Ive intensiivlâš kielâškovliittâs maŋa sij postii kevtiškyettiđ anarâškielâ pargokielânis. Taan škovliittâs maŋa Säämi máttááttâskuávdáš lii ornim ihásávt ive kukkosii intensiivlii kielâškovliittâs anarâškielân (2010 – 2016). Oulu ollâopâttuvvâst anarâškielâst lii šoddâm válduaamnâs, já taan räi neeljis láá valmâštum filosofia maisterin anarâškielâ válduamnâsin. CASLE-ohjelm já ton maajeeldpuáttee lává lamaš pehtilis iäláskittemohjelmeh, já taan škovliittâs jottáám ulmuuh kevttih-uv kielâ vijđáht pargosaajeest já meiddei jieijâs persovnlii elimist. Tái ohjelmij peht kielâkevttimdomeneh láá vijđánâm om. pargosoojijn, já kielâ lii maccâm meiddei perrui kiellân. Taat intensiivlâš škovliittâsâst tiäddu lii kuittâg-uv njálmálii kielâtááiđu oppâmist. Ton jorgoppeeli lii tiäđust-uv tot, et kielâ čälimân ij pääsi ennuv saje.

Uđđâ škovliittâs lii vuávájum ohtsâšpargoost pargoadeleijeigijn já oppâlágádâsâigijn konkreetlâš čäällimtáárbui vuáđuld. Máttááttâs uárnejuvvoo njyebžilávt nuuvt, et tot váldá vuotân jyehi uásiväldee pargo- já uáppueellim čäällimtáárbuid já háástuid. Čäällim siskáldâssân láá pargoelimân já uáppoid labdaseijee já máhđulávt rijjâááigán kyeskee teevstah. Čäällim puáhtá leđe jo-uv uđđâ teevstâ kreatiivlâš čäällim teikâ ovdiist leijee teevstâ jurgâlem. Taan nube tääsi tievâsmittemškovliittâs fáálá čäällimtorjuu, nuuvt et čällee ij pääsi ohtuu tevstâinis. Juurdân lii ruokâsmittiđ čäälliđ sämikielân já išediđ tast, et olmooš hárján čäälliđ njyebžilis kielâ táálái išeniävuigijn. Vuárdámuš lii, et anarâškielâ oinuuškuát ain eenâb mediast, sosiaallii mediast já Interneetist.

Moodeern kielâkevttim já ton ovdánem váátá puorijd teknisijd čäällimišeniävuid. Kielâteknologisâš resurseh
puáđiskyeteh eskin tääl anarâškielân. Ovdâmerkkân pajekielâst toh láá lamaš aanoost jo muádlov ihheed. Tromssa ollâopâttuvvâst čođâldittoo anarâškielâ maašinjurgâlemproojeekt ivij 2015-2016 oovtâst Kone siättus ruttâdem tutkâmprojektáin. Taan proojeekt ääigi lii huksejum morfologisâš analysaattor, mii pelestis tuáimá puoh eres heiviittâsâi vuáđđun. Nettidigisäänih kiävttoo jo kielâpargoost já máttááttâsâst. Tivvoomohjelm betaversio lii eidu taan blogi čälidijn (porgemáánust 2016) valduumin anon. Mij jiejah-uv testap tom taan artikkâlân.

Kielâteknoproojeekt ohtâvuođâst olášittum koijâdâllâm čaaitij uđđivemáánust 2016, et uđđâ kielâsárnooh iä oorvâ čäälliđ: sij čäälih iänááš-uv tekstâviestâid, uánihis viestâid Interneetist já šleđgâpoostâid. Kuhebeh čalluuh illá šaddeh. Meiddei Anarâš-loostân, anarâškiel jienâčuárván, lii majemui ivij lamaš vaigâd finniđ čalluid. Koijâdâllâm ääigi čielgâi, et tuš ohtâ olmooš čáálá kielâ aktiivlávt eenâb-uv, já lovmat olmožid mottoom verd. Ulmuuh tarbâšii čielgâsávt torjuu čäällimprosessân: sij tuoivuu kielâtivvoomohjelm, kielâfeeilâi kommentistem, e-sänikirje já tekstâkorpus.

Proojeekt já škovliittâs ulmen lii finniđ čyeti aktiivlâš čälled anarâškielân já ton peht finniđ kielâ noonâ kiävtun čaallum häämist.